Spirala antykoncepcyjna jest jedną z nielicznych metod, które możesz stosować zaraz po porodzie i podczas karmienia piersią. To dobre wyjście dla tych z was, którym zdarza się zapominać o regularnym przyjmowaniu doustnej antykoncepcji albo tych, które zwyczajnie źle się po niej czują. Zaraz po porodzie jest krwista i przypomina obfite krwawienie miesiączkowe. Po kilku dniach staje się brązowo-czerwona, następnie żółtawa, biaława, a w końcu – surowicza (śluzowa). Tempo tych zmian i ilość wydzieliny to sprawa indywidualna – jedne kobiety krwawią ok. 14 dni, inne dłużej. Zwolnienie na opiekę nad żoną po porodzie przysługuje ojcu dziecka, gdy dokument wystawi lekarz rodzinny lub lekarz ginekolog. Przy czym warto zaznaczyć, że lekarz nie ma obowiązku wystawienia zwolnienia. Sam decyduje o tym, czy stan pacjentki wymaga opieki męża. Opieka nad chorą żoną po porodzie jest zgłaszana przez lekarza Taki bezpośredni kontakt z dzieckiem tuż po porodzie to równocześnie najlepszy czas na rozpoczęcie karmienia piersią. Karmienie piersią zaraz po urodzeniu dziecka jest bardzo ważne. Pozwala noworodkowi uzyskać bardzo cenny pokarm – siarę, pozwala skolonizować jego przewód pokarmowy „dobrymi” bakteriami, wykorzystuje Jeśli chodzi o dietę to jedz wszystko to co się je przy karmieniu piersią, żadnej rygorystycznej diety sobie nie wprowadzałam. Przede wszystkim jedz drób gotowany, dużo wody mineralnej i oczywiście wszystko w odpowiednich proporcjach. Mi to pomogło, po 7 tygodniach ważę 57 kg, czyli waga sprzed ciąży. uo79 i Julka 10.06.03. Jego wymowa nie jest oczywista. Sen o porodzie dotyczy nie tylko przyszłych rodziców czy też par starających się o dziecko. Ciąża, poród oraz nowo narodzone dziecko mogą być zwiastunem pozytywnych zmian i nadchodzących możliwości, ale to nie jedyna interpretacja. Sennik mówi również, że poród we śnie nie zawsze jest dobrym Przez około 9 miesięcy przyszła mama wyobraża sobie, jak będą wyglądały jej pierwsze chwile z noworodkiem. Jest to wyjątkowy czas zarówno dla mamy, jak i dziecka. Niezwykle ważnym elementem zaraz po porodzie jest kontakt „skóra do skóry”. Raport Fundacji Rodzić po Ludzku przedstawia doświadczenia blisko 10 tys. kobiet, które urodziły dziecko w okresie od stycznia 2017 r. do marca 2018 r. Poniżej przedstawiamy wybrane dane z raportu. Większość respondentek (92,7%) deklarowała, że zaraz po porodzie miała zapewniony kontakt z noworodkiem „skóra do skóry”. W przypadku zgonu dziecka po upływie 8 tygodni życia, ubezpieczona, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu, jednak nie krócej niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. Jeśli zaraz po urlopie macierzyńskim chcesz pójść na urlop rodzicielski, wniosek o udzielenie urlopu powinnaś złożyć nie później niż w ciągu 21 dni po porodzie – przestrzeganie tej daty ma wpływ na to, w jakiej wysokości będziesz otrzymywać zasiłek macierzyński (wydrukuj wniosek o urlop rodzicielski). eCX43. Wielu rodziców zastanawia się, kiedy noworodek zaczyna widzieć, tymczasem zdrowe dziecko widzi od razu po narodzinach. Początkowo widzi niewiele i nieostro, nie umie śledzić obiektów, a świat wydaje mu się pozbawiony barw. Jednak z miesiąca na miesiąc to, jak widzi noworodek, gwałtownie się zmienia. Sprawdź jak. Noworodek ze zdrowym zmysłem wzroku widzi od urodzenia, choć początkowo widzi nieostro, na bardzo krótkim dystansie i nie dostrzega kolorów. Nic dziwnego, przecież w brzuchu mamy nie miało jak trenować widzenia. W pierwszych dniach życia najsilniejszym bodźcem wzrokowym dla noworodka jest światło, ale już w pierwszych dwóch tygodniach życia uczy się obejmować wzrokiem twarz mamy podczas karmienia. Noworodek wbrew powszechnej opinii nie jest krótkowidzem. W warunkach prawidłowego rozwoju dziecko rodzi się z niewielką nadwzrocznością (nadwzroczność fizjologiczna), która przekształca się w dalszym ciągu rozwoju narządu wzroku w normowzroczność. Oczy noworodka potrzebują długiego treningu, aby mogły widzieć tak jak dorosły. Nie wystarczy bowiem, by oko zarejestrowało obraz – mózg musi go jeszcze zinterpretować, a tego uczy się przez wiele miesięcy. Ostrość widzenia u noworodka będzie poprawiać się stopniowo. U tygodniowego dziecka jest ona aż 30 razy gorsza niż u dorosłego. Spis treści: Kiedy noworodek zaczyna widzieć? Co widzi kilkudniowy noworodek Kiedy dziecko widzi kolory Kiedy noworodek rozpoznaje twarz mamy Rozwój wzroku niemowlaka Jak sprawdzić, czy dziecko widzi Kiedy noworodek zaczyna widzieć? Noworodek widzi od urodzenia. Oczywiście początkowo jego wzrok jest daleki od doskonałości, ale szybko się rozwija: Noworodek rodzi się z bezwzględnym odruchem widzenia światła, patrzy w chwili kiedy nie śpi, wykonując nieskoordynowane ruchy oczne. Noworodek odróżnia światło od ciemności i zaciska powieki pod wpływem światła. Poruszające się obiekty przyciągają jego wzrok, ale nie umie ich nim śledzić i zamyka oczy, gdy razi je światło. Noworodek potrafi skupić wzrok na obiekcie znajdującym się w odległości ok. 30 cm od jego twarzy. Na tym etapie rozwoju dziecko nie widzi kolorów, a jedynie odcienie szarości. Ok. 4 tygodnia życia noworodek potrafi na chwilę skupić wzrok na twarzy rodzica. Nadal widzi tylko te obiekty, które są blisko niego. Od 6. tygodnia życia niemowlę zaczyna śledzić wzrokiem wolno poruszające się obiekty, np. twarze. Porusza przy tym głową. Sprawność w tym względzie osiąga ok. 4. miesiąca życia. W tygodniu życia noworodek nawiązuje kontakt wzrokowy. W razie braku kontaktu wzrokowego i odpowiedzi na uśmiech w tygodniu życia, niemowlę powinno być skierowane na badanie okulistyczne. Ok. 3-4. miesiąca życia niemowlęta zaczynają skupiać wzrok na małych obiektach. Zaczynają też rozróżniać kolory, zwłaszcza czerwony i zielony. Rozwija się też u nich głębia ostrości. W wieku 5-8 miesięcy niemowlę zaczyna rozpoznawać rodziców po ich twarzach, a głębia ostrości staje się większa. Oczy dziecka widzą też już różne kolory. Gdy dziecko ma rok, jego wzrok jest tak sprawny, jak u osoby dorosłej. Jak i co widzi noworodek? Noworodek potrafi skupić wzrok na przedmiotach znajdujących się 18-75 cm od niego, ale najlepiej widzi z odległości ok. 25-30 cm. Taka odległość jest między jego oczami a twarzą mamy, gdy karmi go piersią. Dziecko w 1. miesiącu życia lepiej widzi to, co znajduje się na obrzeżach pola widzenia (to tzw. widzenie peryferyjne) niż w centrum. Odwrotnie niż dorośli. Widzenie peryferyjne odpowiada za widzenie ruchu i ruch noworodek potrafi już rejestrować. Z kolei widzenie centralne odpowiada za ostre widzenie i widzenie kolorów, więc z tym w pierwszych tygodniach życia dziecko ma problem. Zmieni się to jednak w ciągu najbliższych tygodni. Jeśli pokażesz noworodkowi dwa przedmioty, odróżni je – pod warunkiem, że nie będą zbyt blisko siebie. W przeciwnym razie po prostu zleją mu się w jeden obraz. Noworodek nie widzi świata do góry nogami, jak niektórzy uważają, widzi go „nogami do dołu’’, czyli tak jak osoba dorosła, tyle że bardzo niewyraźnie. Jak noworodek widzi rodziców Naukowcy z Uniwersytetów w Oslo i Uppsali, wykorzystując najnowsze technologie, ustalili, że 2 i 3-dniowy noworodek widzi i potrafi rozpoznać wyraz twarzy opiekuna z odległości ok. 30 cm, ale już dwa razy większy dystans (60 cm) sprawia, że obraz staje się dla niego rozmyty. Badaczom po raz pierwszy na świecie udało się zrekonstruować te obrazy. A wyglądają one mniej więcej tak: fot. University of Oslo Wyniki badań pokazują, że noworodek nie tylko widzi twarz mamy podczas karmienia, ale również jest w stanie dostrzec jej emocje – radość, smutek, złość, zaskoczenie. Ale widzieć nie znaczy... rozumieć – podkreśla prof. Svein Magnussen, współautor badań. Co z naszej mimiki potrafią zrozumieć noworodki – tego na razie naukowcy nie wyjaśnili. Kiedy dziecko widzi kolory Noworodek nie rozpoznaje wszystkich kolorów. Najlepiej widzi wyraziste zestawienia kolorów, np. biały-czarny, żółty-niebieski, choć to drugie zestawienie raczej zwraca jego uwagę na zasadzie kontrastu (kolor ciemniejszy i jaśniejszy), gdyż noworodki początkowo nie widzą kolorów jako takich. W 1. miesiącu życia dziecka najatrakcyjniejsze są zabawki w kontrastujących barwach, np. duże białe kostki z czarnymi kropkami albo koła i pasy namalowane na zwykłej kartce przyczepionej do łóżeczka. Pełną paletę kolorów dziecko rozpozna najpóźniej w 4. miesiącu życia. Wtedy też staje się wrażliwe na szeroką paletę szarości, barwy pastelowe czy złamane. Możesz stymulować wzrok dziecka od samego początku, pokazując mu zabawki w jego ulubionych kolorach. Pamiętaj jednak, że noworodek szybko się męczy, więc zabawa nie powinna trwać zbyt długo. Kiedy noworodek rozpoznaje twarz mamy? Noworodki, podobnie jak nowoczesne aparaty fotograficzne, mają system wykrywania twarzy, ze szczególną czułością nastawioną na twarz mamy. To w nią intensywnie się wpatrują zaraz po przyjściu na świat. Już po około 4 godzinach od narodzin są w stanie ją rozpoznać. Jeżeli założysz na usta i nos maseczkę ochronną, dziecko zauważa różnicę, jest niespokojnie, nie chce ssać piersi. Noworodki chętnie przyglądają się również przedmiotom, które przypominają ludzką twarz, np. misiom, lalkom. Pamiętaj, że noworodek potrzebuje czasu, aby ci się przyjrzeć, i powtórzeń, aby zaczął cię naśladować. Kilkakrotnie wolno otwieraj usta, maleństwo po pewnym czasie powinno zrobić to samo. Badaczom obserwującym noworodki udało się zachęcić je nawet do wystawienia języka. Rozwój wzroku niemowlaka Rozwój wzroku niemowlaka w przejrzystej tabeli: Jak sprawdzić, czy noworodek widzi Możesz wykorzystać trzy sposoby: Twarz – aby twoje dziecko zaczęło ci się przyglądać, weź je na ręce albo nachyl się nad nim, gdy leży. Z tej odległości będzie miało szansę rzeczywiście wyraźnie cię zobaczyć. Minka – wykorzystaj chwilę, gdy dziecko nie jest głodne lub zmęczone. Weź je na ręce i gdy zacznie ci się przyglądać, otwórz usta. Pamiętaj, że noworodek potrzebuje czasu, aby ci się przyjrzeć, i powtórzeń – nim zrobi to samo co ty. Badaczom obserwującym nowo narodzone dzieci udało się zachęcić je nawet do wystawienia języka. Czerwona piłka – weź czerwone jabłko albo piłkę i pokaż ją dziecku z tej samej odległości, co swoją twarz. Poczekaj, aż dziecko zacznie patrzeć na ten przedmiot. Potem wolno przesuń go w bok. Zobaczysz, jak noworodek będzie próbował go śledzić. Dlaczego noworodek ma tak słaby wzrok? Wzrok noworodka jest dostosowany dokładnie do jego potrzeb. To mechanizm obronny stworzony przez naturę. Pozwala dziecku skupiać się na tym, co dla niego najważniejsze i uciec od nadmiaru wrażeń, które mogą wywołać zamęt w jego delikatnej psychice. Są jednak chwile, gdy dziecko chce patrzeć dalej. Noworodek, kiedy nie śpi, skupia uwagę na otoczeniu, próbuje zobaczyć jak najwięcej. Nie należy nadmiernie niepokoić się zezowaniem czy asymetrycznym otwieraniem oczu u noworodka i małego niemowlęcia (do ok. 2 miesiąca) – mięśnie okoruchowe dopiero usprawniają swoje działanie. 6. miesiąc życia może być pierwszym momentem na kontrolę u okulisty, jeśli dziecko nie jest np. wcześniakiem, zwłaszcza gdy nie fiksuje wzroku, nie rozpoznaje twarzy, zabawek. Sprawdź także: Wady wzroku u dzieci Kalendarz rozwoju niemowlaka Kiedy dziecko zaczyna mówić i jak się tego uczy To nie powinno cię dziwić w wyglądzie noworodka Jak wygląda dziecko po porodzie? Może cię zdziwić jego wygląd: stożkowata główka, krwiaki, obrzęknięte powieki... Tak właśnie wygląda noworodek! Spowodowane jest to trudną drogą, jaką noworodek przebył, przychodząc na świat. To, jak wygląda noworodek po porodzie, wynika z drogi, jaką malec pokonuje przechodząc przez wąski kanał rodny, ale i z niedojrzałości jego organizmu. Aby zniknęły znamiona, zapuchnięcia, krostki, a części ciała zmieniły swoje proporcje, potrzeba dni, a czasem tygodni. Nie martw się, noworodek, którego widziałaś tuż po porodzie wkrótce zmieni się w słodkiego, delikatnie różowiutkiego bobaska! Co nie powinno cię dziwić w wyglądzie noworodka? Spis treściDelikatna skóra w wyglądzie noworodkaKrostki i krwiaki w wyglądzie dziecka po porodzieKształt główki noworodka po porodzieSina buzia dziecka po porodzieWłoski w wyglądzie noworodka Niebieskie oczy noworodkaDłonie noworodka, czyli zaciśnięte piąstkiPowiększone sutki u noworodkaWygląd brzuszka i pępka noworodka Genitalia u dziecka po porodzieWygląd nóg i stóp u noworodka Skala Apgar - ile punktów i za co dostaje noworodek? Delikatna skóra w wyglądzie noworodka Jest cienka, z prześwitującą siateczką naczyń krwionośnych – to dlatego ma zwykle czerwony albo różowy kolor. To normalny wygląd skóry noworodka. Tuż po porodzie skóra dziecka urodzonego o czasie jest pokryta mazią płodową – tłustą białą wydzieliną, która podczas ciąży izoluje skórę dziecka od płynu owodniowego, a podczas porodu ułatwia dziecku przeciskanie się przez kanał rodny. Duża ilość mazi płodowej występuje u wcześniaków, natomiast nie ma jej prawie u dzieci urodzonych po terminie. Dlatego takie dzieci rodzą się zwykle z suchą, łuszczącą się skórą. Nie wymaga to leczenia – by stan skóry wrócił do normy, wystarczy te miejsca natłuszczać. Na skutek zbyt małej ilości mazi płodowej dzieci, które urodziły się ponad dwa tygodnie po przewidywanym terminie porodu, mogą też mieć pomarszczone dłonie i stopy. Krostki i krwiaki w wyglądzie dziecka po porodzie Kilka dni po porodzie u dziecka mogą pojawić się krostki, które przypominają trądzik. To bardzo częsty element wyglądu noworodka. Winne są hormony mamy, które wciąż krążą w organizmie maleństwa. Choć czasem trzeba kilku miesięcy, by zniknęły, nie jest to powód do niepokoju. Jednak krostek absolutnie nie wolno wyciskać ani zdrapywać, by nie doprowadzić do zakażenia skóry. Niektóre dzieci mają też białe krostki, przypominające kaszaki. To nic groźnego. Takie zmiany pojawiają się wskutek zatkania gruczołów łojowych i znikają same. Mogą cię również zastanowić krwiaki na główce. Są one skutkiem parcia – czasem pod wpływem wysokiego ciśnienia, które działa na główkę dziecka w trakcie porodu, pękają niewielkie naczynia krwionośne. Krwiaki nie są groźne i wchłaniają się zazwyczaj w ciągu tygodnia od porodu. Kształt główki noworodka po porodzie Przeciskając się w czasie porodu przez miednicę mamy, niemowlę toruje sobie drogę główką. Jest to możliwe, bo połączenia między kośćmi czaszki nie są jeszcze zrośnięte, dzięki czemu są plastyczne i mogą zmieniać swoją pozycję. Gdy kanał rodny jest bardzo wąski, kości zbliżają się do siebie lub zachodzą jedna na drugą. Na skutek tego główka dziecka po porodzie jest spiczasto wydłużona, a na jej szczycie pojawia się tzw. przedgłowie – miękka, zasiniona „czapeczka”. Głowa wróci do normalnego, owalnego kształtu w ciągu kilku dni, choć czasem trzeba zaczekać około dwóch tygodni. Na główce dziecka po porodzie możesz wyczuć ciemiączka, czyli miejsca, które nie zostały przykryte przez rosnące kości. One również umożliwiają dostosowanie kształtu czaszki do kanału rodnego. Pierwsze znajduje się w okolicy ciemieniowej (bliżej szczytu główki), drugie w okolicy potylicznej (z tyłu główki). Dotykając tych miejsc, możesz wyczuć, a nawet zauważyć pulsowanie. Jest to zjawisko zupełnie normalne, zaniepokoić powinno zapadnięcie lub wyraźne uwypuklenie ciemiączka. Pierwszy objaw może świadczyć o odwodnieniu dziecka, drugi – o zbyt wysokim ciśnieniu wewnątrzczaszkowym. W takich przypadkach należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem. Czytaj również: USG przezciemiączkowe: wykrywa wady rozwojowe noworodków. USG przezciemiączkowe - kiedy wykonać? Noworodek a niemowlę: różnice fizjologiczne SKALA APGAR: ile punktów i za co dostaje noworodek po narodzinach? Sina buzia dziecka po porodzie Buzia noworodka niczym nie przypomina uśmiechniętego bobasa z reklamy. Dziecko po porodzie niekiedy wygląda jak bokser, który właśnie przebył ciężką walkę na ringu. Często ma siniaki na czole i policzkach, spłaszczony nosek. Siniaki szybko znikną, a nos wyprostuje się sam i nie należy prostować go na siłę. Jeśli niepokoisz się wyglądem noworodka, pamiętaj, że jest to stan przejściowy, który nie świadczy o późniejszym kształcie ani wielkości tej części ciała. Włoski w wyglądzie noworodka Dzieci rodzą się najczęściej z ciemnymi włosami, które w ciągu pierwszych kilku tygodni wycierają się, a na ich miejsce wyrastają nowe. Ilość i długość włosów u dzieci bywa różna – podczas gdy jedne mają ich mało, innym można pleść warkoczyki. Krótkie i bardzo delikatne włoski (tzw. meszek płodowy) pokrywają również niemal całe ciało dziecka. Znikają one samoistnie w ciągu kilku tygodni. Niebieskie oczy noworodka Niemal wszystkie dzieci w naszej szerokości geograficznej rodzą się z niebieskimi tęczówkami. Kolor oczu może się zmieniać do 6. miesiąca życia. Tuż po porodzie powieki bywają obrzmiałe i zaczerwienione, a sama tęczówka niezbyt przejrzysta. Kanaliki łzowe są jeszcze słabo wykształcone, dlatego dziecko po porodzie może budzić się ze sklejonymi powiekami. W takim wypadku należy przemywać je solą fizjologiczną (ruchem od skroni w kierunku nosa), a jeśli po kilku dniach lepka, żółta wydzielina nadal się utrzymuje, trzeba zwrócić się do lekarza, by wykluczyć infekcję. Noworodek po porodzie miewa silnie zaznaczone wewnętrzne fałdy w kącikach oczu, dlatego możesz mieć wrażenie, że zezuje. Faktem jest, że noworodek może rzeczywiście zezować – jego ruchy gałek ocznych są jeszcze nieskoordynowane i nawet jeśli ujrzysz „krzywy wzrok” swojego maleństwa, nie musisz się tym przejmować. Jeśli jednak po kilku miesiącach niemowlak nadal będzie tak patrzył, powinnaś skonsultować się z okulistą. Dłonie noworodka, czyli zaciśnięte piąstki Noworodki po porodzie trzymają dłonie zaciśnięte w piąstki – jest to objaw prawidłowego napięcia mięśni. W pierwszych tygodniach po urodzeniu można obserwować u dziecka zaburzenia termoregulacji. Dlatego rączki (i stópki) dziecka mogą być chłodne, mieć niebieskoszary lub siny kolor. Noworodek ma bardzo cienkie i delikatne paznokcie. Bywa, że dzieci rodzą się już z długimi paznokciami. Jednak z pierwszym manicure warto zaczekać, dopóki nie wrócicie ze szpitala do domu. Najlepiej zrobić go około tygodnia od porodu, a do tego czasu na dłonie maleństwa zakładać bawełniane niedrapki lub skarpetki, aby niemowlak nie podrapał sobie skóry. Zapoznaj się również: Kalendarz Rozwoju Dziecka Obcinanie paznokci niemowlęciu: instrukcja dla rodziców Rodzisz po raz pierwszy? Zobacz, jak wygląda poród naturalny Powiększone sutki u noworodka Bez względu na płeć dziecka, tuż po porodzie sutki mogą być lekko obrzmiałe i zaczerwienione, może też z nich wypływać przezroczysty albo białawy płyn. Dzieje się tak za sprawą hormonów, które przedostają się przez łożysko do płodu. Wywierają taki sam wpływ na dziecko, jak na jego mamę (u mamy są odpowiedzialne za laktację). Zmiany te należy pozostawić bez leczenia aż do ich ustąpienia. W żadnym wypadku gruczołów piersiowych nie wolno wyciskać. Zaniepokoić powinien jedynie wyciek z jednego sutka, któremu towarzyszy zaczerwienienie, obrzęk i podwyższona temperatura. W takim przypadku należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, ponieważ objawy te mogą świadczyć o stanie zapalnym. Zniknięcie obrzęku spowodowanego hormonami mamy jest kwestią maksymalnie dwóch tygodni. Wygląd brzuszka i pępka noworodka Brzuszek noworodka powinien być lekko napięty, ale nie twardy. Przez cienką skórę dziecka po porodzie możemy czasem zauważyć zarys jelit. Po przecięciu pępowiny na pępku dziecka zostaje założona plastikowa klamra i zanim powstanie charakterystyczna blizna, usychający kikut pępka trzeba starannie pielęgnować. Zaniepokoić powinny obrzmienia i zaczerwienienia, ponieważ przez tę ranę do organizmu dziecka mogą się przedostać różne wirusy i bakterie. Gojenie pępka może trwać do kilku tygodni. Genitalia u dziecka po porodzie Wargi sromowe u dziewczynek i jądra u chłopców mogą być zaczerwienione i opuchnięte. Dodatkowo z pochwy może sączyć się biała albo krwawa wydzielina (tzw. paramiesiączka). Winowajcami są znowu hormony mamy, które szaleją teraz w organizmie dziecka po porodzie. Objawy te utrzymują się tylko przez kilka dni po porodzie i nie wymagają żadnego leczenia. Wygląd nóg i stóp u noworodka Przez pierwsze kilka tygodni życia noworodek ma podkurczone nóżki. To dla niego najzupełniej naturalna pozycja, w ten sposób nogi były przecież ułożone w brzuchu mamy przez kilka miesięcy. Nie martw się, z czasem będą się one rozprostowywać. Skontaktuj się z lekarzem wtedy, jeśli zauważysz, że kolanka układają się na różnym poziomie – takie nierówności mogą świadczyć o zwichnięciu stawu biodrowego. Tak jak w przypadku dłoni, małe stópki mogą być zasinione. Możesz też zauważyć, że dziecko po porodzie podwija palce u stóp, a pod wpływem dotyku je rozprostowuje (jest to tzw. odruch Babińskiego). miesięcznik "M jak mama"